درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

گفتیم تارة واسطه امر خارجی است که خود پنج قسم است:

1. واسطه امر خارج، عارض بر ماهیت شده که معروض مساوی باشد با ماهیت. مانند عروض ضحک بر انسان به واسطه تعجب که تعجب امر خارج از ماهیت انسان است و به حسب مصادیق، مساوی با انسان است، می گویند کل من یصدق علیه انه انسان یصدق علیه انه متعجب و بالعکس که به حسب افراد مساوی هستند.

2. واسطه امر خارجی عارض بر معروض به امر اعم شده است، مانند عروض خستگی بر انسان به واسطه پیاده روی یا ورزش که مشی، امر خارج از ماهیت انسان است و اعم است به حسب مصادیق، زیرا کل من صدق علیه الانسان یصدق علیه الماشی و لا عکس. چون ما صدق علیه الماشی، لم یصدق علیه انسان بلکه امکان دارد حیوان باشد. چون ماشی لازم اعم انسان است و حیوان هم می تواند ماشی باشد.

3. واسطه امر خارجی عارض بر معروض شده است به واسط امر اخص، مانند عروض ضحکم بر حیوان به واسطه انسان که انسان اخص از حیوان است یا بصیرت که عارض بر حیوان است به واسطه انسان یا ناطقیت، هر ناطقی حیوان است در حالی که بعضی از حیوانات ناطق هستند، هر ناطقی حیوان است، اما هر حیوانی ناطق نیست و بعضی از حیوانات ناطق هستند.

4. واسطه امر خارجی عارض بر معروض به امر مباین شده است، مانند عروض حرارت بر آب به واسطه آتش. آتش امر خارج از آب است و بین آتش و آب تباین کلی وجود دارد و بین آنها در هیچ چیز تصادقی نیست، آتش واسطه انتقال حرارت به آب شده است حقیقتا که این نوع واسطه را، واسطه در ثبوت می نامند.

5. واسطه امر خارجی عارض بر معروض به امر مباین به نحو مجاز و عنایت شده است، مانند حرکت که عارض می شود بر شخصی که در کشتی نشسته است به واسطه حرکت کشتی. انسانی در کشتی نشسته است که می گویند انسان متحرک است در حالی که کشتی حرکت می کند نه انسان، در اینجا کشتی یک امری است که خارج از حقیقت جالس است و داخل ماهیت جالس نیست نه جنسا و نه فصلا و بین آن دو تباین کلی است و ماده اجتماع ندارند و حرکت حقیقتا وصف کشتی است و جالس حرکتی ندارد.

بله مجازا و ادعائا، جالس دارای حرکت است و مجازا می گویند این جالس متحرکٌ اما حقیقتا حرکت مال کشتی است نه مال جالس.

نام این نوع از واسطه را، واسطه در عروض می نامند.

بعد از روشن شدن این مقدمه و بیان اقسام هشتگانه عرض که گفتیم یا واسطه نمی خورد یا واسطه می خورد که اگر واسطه بخورد یا داخلی است یا خارجی و هر کدام هم اقسامی داشتند.

1. ما لا واسطة بینه و بین معروضه

2. ما یعرضه بواسطة جزء اعم

3. ما یعرضه بواسطة جزء مساوی

4. ما یعرضه بامر خارجٍ که واسطه مساوی با معروض است.

5. ما یعرضه بامر خارجٍ که واسطه اعم از معروض است.

6. ما یعرضه بامر خارجٍ که واسطه اخص از معروض است.

7. ما یعرضه بامر خارجٍ مباینٍ که واسطه در ثبوت است.

8. ما یعرض بامر خارجٍ مباینٍ که واسطه در عروض است.

حال بعد از روشن شدن این اقسام، به اصل بحث می گردیم: «ما یبحث عن عوارضه الذاتیة»، گفتیم در هر علمی از عوراض ذاتیه آن علم بحث می شود.

اولین حرف این بود که عرض، یا ذاتی است یا غریب است، حال عرض ذاتی و غریب، کدامیک از این اقسام هشتگانه است؟

بین علماء اختلاف شده است که حدود چهار، پنج قول بیان شده است و مفصلا بحث کرده اند و توضیح این اقوال در جلسه بعد ذکر خواهد شد.